Καρκινογόνοι Ουσίες

                              
Τι είναι το «καρκινογόνο»;
Οποιαδήποτε ουσία ή στοιχείο το οποίο είναι δυνατό, έμμεσα ή άμεσα, να προκαλέσει καρκινογένεση ονομάζεται καρκινογόνο. Φυσικά, δεν επιδρούν όλα τα καρκινογόνα με τον ίδιο τρόπο στον ανθρώπινο οργανισμό, ούτε προκαλούν καρκίνο σε κάθε περίπτωση. Παράγοντες όπως η φύση του καρκινογόνου, ο βαθμός και ο τρόπος έκθεσης σε αυτό καθώς και η ίδια η φυσιολογία του εκάστοτε ανθρώπου καθορίζουν τη βλάβη που θα υποστεί το γενετικό υλικό των κυττάρων.

Οι περισσότεροι συνδέουν τον όρο «περιβαλλοντικοί καρκινογόνοι παράγοντες» με το μολυσμένο αέρα ή το νερό. Στην πραγματικότητα, έχουν προσδιοριστεί τουλάχιστον 100.000 χημικές ουσίες που χρησιμοποιούνται σε καταναλωτικά προϊόντα ευρείας χρήσης και με τα οποία ερχόμαστε σε επαφή καθημερινά και, συνεπώς, είναι μέρος του περιβάλλοντός μας. Από αυτές, ένα μικρό ποσοστό έχει εξεταστεί για την ασφάλεια του και τις πιθανές ζημιογόνες επιδράσεις του στον ανθρώπινο οργανισμό. Λαμβάνοντας υπόψη το γεγονός πως, από το 1969, η Διεθνής Υπηρεσία Παγκόσμιας Υγείας για την Έρευνα του Καρκίνου (InternationalAgency for Research on Cancer ή IARC), που έχει επιφορτιστεί με την ευθύνη προσδιορισμού όλων των καρκινογόνων παραγόντων, έχει εξετάσει και αποφανθεί για λιγότερες από 1000 χημικές ουσίες, μπορούμε εύκολα να αντιληφθούμε το μέγεθος του κινδύνου που μας περιβάλλει. Ο μεγάλος αριθμός των εν χρήσει χημικών ουσιών, όμως, και οι χρονοβόρες διαδικασίες που απαιτούνται για την εξακρίβωση της επίδρασής τους στον ανθρώπινο οργανισμό καθιστούν την ολοκλήρωση της αποστολής της IARC εξαιρετικά δύσκολη.

Η συνήθης διαδικασία καθορισμού μιας ουσίας ως καρκινογόνου περιλαμβάνει την τακτική έκθεση πειραματόζωων σε αυτή για ικανό χρονικό διάστημα και την παρατήρηση των όποιων σχετικών επιδράσεων. Ωστόσο, ο χρόνος που απαιτείται για την περαίωση δοκιμών αυτού του είδους είναι αρκετά μεγάλος. Για το λόγο αυτό, οι εκάστοτε ερευνητικές ομάδες που έχουν επιφορτιστεί τον έλεγχο διαφόρων ουσιών ακολουθούν συχνά μία άλλη μέθοδο: αναλύουν τη χημική δομή των ουσιών και την συγκρίνουν με τη δομή άλλων χημικών ουσιών των οποίων η επίδραση έχει ήδη προσδιοριστεί. Με τον τρόπο αυτό μπορεί με σχετική ασφάλεια να υποτεθεί πως η νέα υπό εξέταση χημική ουσία θα έχει την ίδια ή παρόμοια επίδραση στα ανθρώπινα κύτταρα. Διάφορες επιδημιολογικές μελέτες, επίσης, μπορούν να συμβάλλουν στον προσδιορισμό κάποιων καρκινογόνων περιβαλλοντικών παραγόντων.

Καρκινογόνα

Η IARC έχει καταλογογραφήσει και ομαδοποιήσει διάφορες ουσίες στις οποίες εκτίθενται οι άνθρωποι σε όλο τον κόσμο σε 4 κατηγορίες:
Καρκινογόνα.
Πιθανά καρκινογόνα. Η κατηγορία αυτή διακρίνεται σε δύο υποσύνολα, με το πρώτο να περιλαμβάνει ουσίες που μάλλον είναι καρκινογόνα, και το δεύτερο με ουσίες που ίσως είναι καρκινογόνα.
Απροσδιόριστες ουσίες (όσον αφορά στην καρκινογόνο τους επίδραση).
Μάλλον μη καρκινογόνα.

Είναι ενδιαφέρον πως στην πρώτη κατηγορία περιλαμβάνονται περί τις 100 μόνο ουσίες, ενώ η πλειονότητα καταλογογραφείται στις υπόλοιπες κατηγορίες. Η παρατήρηση αυτή καταδεικνύει, αν μη τι άλλο, την επιτακτική ανάγκη επίσπευσης των διαδικασιών ελέγχου, καθώς πιθανές καρκινογόνοι ουσίες μπορεί να κυκλοφορούν μέσω διαφόρων προϊόντων επειδή δεν είναι ακόμη γνωστή ή επαρκώς τεκμηριωμένη η βλαπτική τους επίδραση.

Έχουν δημοσιευτεί λεπτομερείς κατάλογοι τόσο από την IARC όσο και από άλλους οργανισμούς με όλες τις ουσίες που έχουν ήδη προσδιοριστεί ως καρκινογόνα ή θεωρούνται ως πιθανοί καρκινογόνοι παράγοντες. Δεν υπάρχει λόγος να τις παραθέσουμε αναλυτικά εδώ. Το παρόν άρθρο θα αρκεστεί στο να παρουσιάσει τα επιφανέστερα παραδείγματα καρκινογόνων παραγόντων βάσει της έκθεσης της IARC.
Αιθανόλη: αυτό το άχρωμο υγρό με τη χαρακτηριστική οσμή και τις ιδιότητες που προκαλούν μέθη, γνωστό και ως οινόπνευμα ή αλκοόλ, έχει προσδιοριστεί ως καρκινογόνο για τον ανθρώπινο οργανισμό.
Ακτινοβολία Χ και Γ.
Αρσενικό: πόση νερού με υψηλά ποσοστά αρσενικού μπορεί να προκαλέσει καρκινογένεση.
Αμίαντος
Βενζίνη: η εισπνοή βενζίνης έχει προσδιοριστεί ως παράγοντας καρκινογένεσης.
Ιός Ανθρωπίνων Θηλωμάτων (Human papillomavirus): οι τύποι 16, 18, 31, 33, 35, 39, 45, 51, 52, 56, 58, 59 και 66 του εν λόγω ιού είναι ικανοί να προκαλέσουν καρκινογένεση, ιδιαίτερα στον τράχηλο της μήτρας.
Ιός Epstein-Barr (HHV-4): ο ιός αυτός ανήκει στην οικογένεια των ιών του έρπητα και καλείται και ιός της λοιμώδους μονοπυρήνωσης. Λοιμώξεις εξαιτίας του είναι πολύ συνηθισμένες, καθώς μεταδίδεται μέσω του σάλιου και του στοματικού φιλιού. Δυστυχώς, ο εν λόγω ιός μπορεί να προκαλέσει καρκινογένεση στην περιοχής της ρινός και του φάρυγγα, και έχει συσχετιστεί με το λέμφωμα Burkitt και τη νόσο του Hodgkin, καθώς και με άλλες σοβαρές παθήσεις.
Ιοί των παραλλαγών ηπατίτιδας B και C: η χρόνια ηπατίτιδα C και B μπορεί να προκαλέσει καρκίνο.
Ιός ΗΙV 1: τύπος ιού που προκαλεί τη νόσο του AIDS και έχει προσδιοριστεί και ως καρκινογόνο.
Κάδμιο: το κάδμιο αποτελεί μία από τις πλέον καρκινογόνους ουσίες, και μπορεί να προσληφθεί στον οργανισμό είτε μέσω εισπνοής, λόγω ατμοσφαιρικής ρύπανσης, είτε μέσω του καπνίσματος, λόγω της διαπότισης του εδάφους και του καπνού μέσω των λιπασμάτων.
Οιστρογόνα – προγεστερόνη: οι ορμόνες αυτές, οι οποίες παράγονται φυσιολογικά από το γυναικείο σώμα ως την περίοδο της κλιμακτηρίου και ρυθμίζουν διάφορες λειτουργίες των γενετήσιων οργάνων, χρησιμοποιούνται και ως συμπληρώματα σε αγωγές υποκατάστασης ορμονών (ορμονικές θεραπείες υποκατάστασης [Hormone ReplacementTherapy - HRT ή Hormone Treatment - HT) για την αντιμετώπιση των γενικότερων συμπτωμάτων της εμμηνόπαυσης. Ωστόσο, οι ουσίες αυτές έχουν συσχετιστεί άμεσα με τον κίνδυνο ανάπτυξης καρκίνου στο μαστό, κίνδυνος ο οποίος παραμένει υψηλός για όσο διάστημα διαρκεί η αγωγή.
Φορμαλδεΰδη: η φορμαλδεΰδη παράγεται από την καύση ανθρακούχων υλικών και εξάγεται κατά κόρον από τις εξατμίσεις των αυτοκινήτων και εμπεριέχεται στον καπνό των τσιγάρων.
Χρώμιο: το καρκινογόνο αυτό χημικό στοιχείο μπορεί να προσληφθεί μέσω της τροφής, του νερού και του αέρα και έχει χαρακτηριστεί ως ιδιαιτέρως επικίνδυνο για την υγεία.
Ελικοβακτηρίδιο του πυλωρού: η μόλυνση από ελικοβακτηρίδιο του πυλωρού μπορεί να προκαλέσει καρκινογένεση στο στομάχι.
Νικέλιο: το στοιχείο αυτό, κοινό ως συστατικό του χάλυβα και άλλων μετάλλων, έχει προσδιοριστεί ως καρκινογόνο ιδιαίτερα για τις περιοχές του πνεύμονα, της ρινός, του λάρυγγα και του προστάτη.
Ηλιακή ακτινοβολία.
Κονιορτός (σκόνη) του ξύλου: η εισπνοή κονιορτού ξύλου είναι καρκινογόνος.

Ο ίδιος Οργανισμός έχει προσδιορίσει και ορισμένες δραστηριότητες και εργασίες ως καρκινογόνους ή πιθανόν καρκινογόνους, με την έννοια ότι εκθέτουν τον εμπλεκόμενο τακτικά σε ουσίες που έχουν προσδιοριστεί ως καρκινογόνα. Ακολουθούν μερικά επιφανή παραδείγματα (βλ. επίσης καρκινογόνοι συνήθειες):
Παραγωγή αλουμίνιου.
Παθητικό κάπνισμα.
Παραγωγή ή επισκευή υποδημάτων.
Απόξεση – καθαρισμός καμινάδων.
Παραγωγή επίπλων.
Εργασίες που περιλαμβάνουν την επεξεργασία άνθρακα, πίσσας και πετρελαιοειδών.
Θεμελίωση κτιρίων με σίδηρο ή χάλυβα.
Χρήση solarium ή λαμπτήρων μαυρίσματος.
Ελαιοχρωματισμός.
Παραγωγή ελαστικών και καουτσούκ.
Για περισσότερες πληροφορίες

Το άρθρο αυτό σκοπό έχει απλά την ενημέρωση, την αφύπνιση γύρω από πιθανές καρκινογόνους ουσίες στις οποίες μπορεί να εκτιθέμαστε εν αγνοία μας, και την επισήμανση ορισμένων επιφανών παραδειγμάτων. Υπάρχουν, ωστόσο, διαδικτυακές πηγές σχετικής πληροφόρησης που περιλαμβάνουν πλήρεις καταλόγους για το σύνολο των καρκινογόνων ουσιών και δραστηριοτήτων, καθώς και για όσες από αυτές υπάρχουν υποψίες, ισχυρές ή αμυδρές, ότι μπορούν να προκαλέσουν καρκίνο.

Ακολουθούν οι σημαντικότερες από αυτές:

Εθνικό Κέντρο Έρευνας και Τεχνολογικής Ανάπτυξης (Ε.Κ.Ε.Τ.Α.)http://www.certh.gr/E579B5C2.el.aspx

International Agency for Research on Cancer (IARC) http://monographs.iarc.fr/index.php

National Toxicology Program (NTP) http://ntp.niehs.nih.gov/?objectid=72016262-BDB7-CEBA-FA60E922B18C2540


Environmental Protection Agency (EPA)
http://cfpub.epa.gov/ncea/iris/index.cfm


Food and Drug Administration (FDA)
www.cfsan.fda.gov